LES III  ETHIEK EN VEILIGHEID
               FORMELE LEERSTOF: MUZIEK DIDAKTIEK

10 Strategiegesprek over de didactische werkvormen lees verder...

10.1 Leeractiviteiten en leermiddelen

10.1.1 Doelen stellen voor de stem: privéles of groepsles

Een zangles duurt drie kwartier. Daarin krijg je de basistechniek voor zang die bestaat uit adem oefeningen op toonladders, omdat je, met de adem ook de stem goed kunt gebruiken. Daarna luister je naar je stem en kies je het repertoire wat bij je past. Het kan van alles zijn: klassiek, lichte muziek en musical. Ik wil een leerling niet beperken in de keuze van het repertoire. Het enige wat voorop staat is kwaliteit.
In een groepsles wordt drie kwartier aan zangtechniek en daarna nog eens drie kwartier aan repertoire gewerkt.

10.1.2 Zangles, consult, repertoire

Om de stem te ontwikkelen neem je tijd om zanglessen te volgen. Een periode van drie maanden, een jaar of twee jaar.
Als er repertoire uitgezocht moet worden voor een auditie is het heel goed mogelijk om één of twee keer voor een consult te komen.

10.1.3 Niveau beginners, gevorderd/intermediate of professioneel/advanced

Iedere leerling die voor de eerste keer bij een pedagoog komt is een beginner, ook al is het een zanger met ervaring. De eerste kennismakings zangles ziet eruit als een soort van etalage, waar een leerling kan horen en zien wat er mogelijk is. Dan heeft er zich nog niets ontwikkeld. De verschillen in niveaus zeggen iets over de kwaliteit, niet over de tijdsperiode waarin iemand leert. De pedagoog moet een nieuwe stem leren kennen en de leerling moet openstaan voor nieuwe indrukken. Iedere les is een beginner les. Het hangt er van af hoe snel een leerling de stof opneemt of je kunt spreken van beginner, gevorderd of advanced. Voor iemand die ziek is en zangles neemt bij wijze van therapie, zijn de eerste oefeningen erg eenvoudig. Bij een professional kan ik de oefeningen vergroten en verdiepen waardoor de stem groter wordt. In de oefeningen is het verschil gemaakt tussen beginners en gevorderde amateurs en professionals.

10.1.4 Rooster

Hou je aan een tijdrooster dat je maakt voor oefening, rust en slaap. Zoek mogelijkheden om efficiënt met je tijd om te gaan. Maak je huiswerk in de trein met een walkman en een klein keyboard van 1 1/2 octaaf met een koptelefoon.

10.1.5 Studeren

Lees deze scriptie en oefen met het cassettebandje, de piano en/of de gitaar. Ik zie het beste resultaat wanneer een leerling rustig begint met vijf minuten per dag te studeren, en dat langzaam maar zeker opbouwt tot twee keer vijf minuten of langer. De leerling moet stoppen met oefenen zodra er een ongemakkelijk gevoel of keelpijn komt. Zoek dan met de pedagoog de oorzaak op van de pijn. Dan probeer je voorzichtig iets meer te studeren, tot aan een uur per dag. De tijd wordt verdeeld over oefeningen, een vocalise en repertoire. Tekst en muziek leren veroorzaakt nooit keelpijn. Reken uit hoeveel tijd er is om de stof te leren. Verdeel de tijd. Leer de stof. Bijvoorbeeld: Vandaag is het één april (grapje). Er zijn dertig dagen van april, éénendertig dagen van mei en vijf dagen in juni. Zes juni doe ik een klassiek examen, dan moet ik alles uit het hoofd kennen. Er zijn twintig klassieke stukken en dertien nummers voor lichte muziek. Wanneer ik iedere twee dagen een stuk leer, zijn er een paar dagen over voor rust. Ik begin met het moeilijkste en werk naar het makkelijkste toe. Ik denk achterstevoren. Dit is nodig, omdat het vak van zangeres/danseres zeer veel energie vraagt die minder wordt naarmate een mens ouder wordt. Door met het moeilijkste te beginnen wordt het werken alleen maar makkelijker met de jaren, en merk ik niets van het feit dat ik minder energie zou hebben. Ik gebruik mijn energie zeer efficiënt omdat ik veel meer weet dan vroeger. Een gedachte als: lang geleden moest ik gitaar of piano spelen terwijl ik zong. Dat hoeft nu niet. Nu zing ik alleen maar. Om de discipline te leren opbrengen helpt het wanneer je de oefeningen uit de zangles in het dagelijks leven probeert te integreren. Bijvoorbeeld door direct wanneer de les afgelopen is en de leerling naar buiten gaat, te blijven ademen door neus en mond. Het temperatuur verschil van binnen naar buiten maakt meestal dat er direct een luchtstroom te voelen is achter in de keel bij het weke gehemelte waardoor je bewust wordt van een open keel. Lopen of fietsen maakt je lichaam en adem actief waardoor je steeds lager kunt gaan ademen. Verder is het wijs om op de houding te letten, door actief rechtop te lopen en schoudertassen en boodschappentassen afwisselend rechts en links te dragen.

10.2 Pedagogiek en psychologie

10.2.1 Pedagogiek

Ik ga uit van datgene wat de leerling kan en probeer eruit te halen wat erin zit. Zo kan ik de stem van een leerling “besturen” alsof het een instrument is dat ik bespeel als pedagoog. De leerling zingt; ik corrigeer en controleer. Ik probeer hem of haar te helpen of op te voeden in de richting waarin hij of zij de beste kans heeft zich als zanger zelfstandig te ontwikkelen.

- Dieet.
De conditie waarin je bent bepaalt de kwaliteit van de stem en het vermogen tot isoleren en coördineren van spieren. De aandacht zou altijd moeten gaan naar de eisen en de sound van de muziek, niet naar het geluid van de stem. Het beste voor de stem is veel lauw water drinken. Niet zo goed zijn cafeïne, suiker, alcohol en nicotine. Ze kosten energie om afgebroken te worden door het lichaam en ze worden door de slijmvliezen uitgescheiden waardoor deze in volume toenemen. Dat geeft verminderde weerstand en grotere kans op verkoudheid. Zuivel heeft ook een uitwerking op de slijmvliezen. Natuurlijk is het lekker om slechte dingen te doen en een glas wijn of een kop koffie met een sigaret is prettig om te ontspannen, maar neem niet te veel. Gist heeft soms een slechte invloed, en vet kan te zwaar zijn. Geestelijke honger is gezond. Suiker geeft onmiddellijke energie. Eet geen emoties weg. Maar vooral: maak van eten een sociaal gebeuren en geniet er van.

- Temperatuur.
Zorg goed voor jezelf. Denk niet in je overmoed dat je alles kunt, want dat is niet zo. Kleed je goed warm, anders word je ziek. Als je toch verkouden bent geworden door verminderde weerstand, is het goed om de ademoefeningen te doen zonder stem, omdat dat de doorbloeding van spieren bevordert waardoor afvalstoffen sneller afgevoerd worden en de ontsteking verdwijnt. Stomen boven een bak water met kamille of eucalyptus helpt, en extra vitamine C (24 uurs release) slikken is altijd goed. Vroeg naar bed met citroen, sinaasappelsap en een borrel doet wonderen. Het grote voordeel van de vermoeidheid die je voelt, is dat het je kan helpen de ontspanning te vinden die nodig is om de buikspieren los te laten waardoor het middenrif vanzelf het diepste punt vindt. Als je luistert naar je lichamelijke behoeftes en je doet wat je lekker vindt, kun je veel allergieën, stress, plankenkoorts en problemen voorkomen. Suiker geeft tijdelijk veel energie. Wijn ontspant. Zorg er voor dat je alert blijft en geniet. Stress is niet het probleem, maar onze lichamelijke reactie op stress kan ieder positief ding wat je deed om jezelf te verbeteren ondermijnen. Gebruik de energie die stress en emoties met zich meebrengen in je voordeel. Het bepaalt voor een deel de eutonie (spierspanning) van je lichaam. Leer nee te zeggen.

- Plankenkoorts.
Iedereen wordt wel eens overvallen door angst om op te treden. Je concentreren op je adem techniek kan de aandacht afleiden van plankenkoorts. Bij de eerste tekenen van paniek, begin je onmiddellijk aan je warm-up routine, ademoefeningen of “non-vocal work-out”. Ga dansen. Zet je lichaam aan de gang voordat het kans krijgt te reageren op de gedachten die je lichaam alleen nog maar meer gespannen maken. Ga schermen, conga spelen, gitaar, piano, doe een clown workshop, stage make-up, ga naar mime, toneel, tap, showballet, klassiek, jazz, musical, of zoek een leuk koor. Het werkt averechts om te proberen kalm te blijven: gebruik je nerveuze energie in je voordeel. Ben je eenmaal in de greep van het twijfelen aan jezelf, zie dan de dingen die absoluut waar zijn. Begin bij het noemen van je naam, zeg hoe lang je al zingt, vertel aan jezelf wat je hebt opgebracht om te kunnen wat je kunt en te weten wat je weet. Besef dat je alle oefeningen uitstekend doet en daar in staat als een huis. Geef geen oordeel maar noem slechts feiten op. En als je nerveus bent, is het omdat je je huiswerk niet goed gemaakt hebt. Weet dat je zingt voor je plezier.

10.2.2 Psychologie

Een goed pedagoog zal proberen het iedereen naar de zin te maken. Elke stem vraagt om persoonlijke aandacht. Er zijn natuurstemmen die nooit zangles hebben gehad en toch probleemloos, moeiteloos zingen, maar geen enkele oefening kunnen onthouden. Als iemand intuïtief prachtig zingt, kunnen er problemen ontstaan wanneer er nagedacht moet worden over de zangtechniek. Die probeer ik op te lossen door de leerling uit te leggen dat techniek geen doel op zich is, maar een middel om emoties te vertalen. Ik hou van mensen die enthousiast zijn, wilskracht en doorzettingsvermogen hebben en probeer ze te laten geloven in zichzelf. Ik zeg: “Ik doe het en ik kan het” of: “Goals” are the how and dreams are the “where”. Wij denken positief in de les, hebben geduld en alle tijd van de wereld. Waarschijnlijk heb ik die mentaliteit omdat ik zelf erg moeilijk, stug maar gelukkig erg gezond, sterk en volgens mijn keel-, neus-, en oorarts “prachtig materiaal” heb. Ik hoor dat ieder jaar, als hij weer eens naar mijn stembanden kijkt. Ik denk dan direct aan de grap van Wim Sonneveld: “Je hebt een leuke stem, maar het komt zo rottig je strot uit. Jammer”. Zo kun je ook mijn zang technische opmerking dubbelzinnig positief én negatief opvatten: “Je moet heel goed bedenken wat je doet, vóór je gaat zingen”. Er is een muziekstijl die op mij overkomt als een stijl waar je een bepaalde geestesgesteldheid voor moet hebben die zeer persoonlijk is: dat is soul. Voor mij is dit een muziek die niet aan regels gebonden is die je kunt vinden in klassiek, rock, swing, country, of jazz. Het vraagt een bepaalde levensovertuiging, of levensopvatting. De psychische toestand waarin je verkeert is van invloed op het lichaam, dus ook op de stem. Het komt regelmatig voor dat je in een dal terecht komt. Wat er dan simpelweg gebeurt, is dat je groeit als zanger en als mens, en groeien doet pijn. Wanneer je contact houdt met andere amateurs of professionals die zingen, kom je vanzelf weer uit de depressie. Wees maar niet bang dat je een workaholic bent, dat is niet zo. Je bent je eigen instrument en hebt gewoon de routine handelingen en discipline van de zangoefeningen broodnodig om niet achteruit te gaan in techniek. Het is voor een professional van het allergrootste belang dat je blijft zingen, ook al is er geen werk. Veel kijken en luisteren naar anderen is het allerleukste wat er is. Er is een docent pedagogiek aan de vakopleiding voor docent op het Sweelinck conservatorium te Amsterdam die zijn leerlingen laat lesgeven in bijzijn van elkaar. Zo kunnen ze direct in de praktijk toepassen en toetsen wat ze hebben gelezen in de boeken over pedagogiek. Uiteraard volg ik zelf nog steeds zanglessen en zal dat altijd blijven doen. Door de constante ontwikkeling die je als mens van dag tot dag doormaakt, is het nodig de veranderingen van de mogelijkheden van je stem in de gaten te houden. Zingen eist een constante kwaliteit, net als de bloemen voor de bloemenman, en het brood voor de bakker. Er worden in het leven nog genoeg andere dingen van je gevraagd dan werken.
Iets anders is, dat het niet erg verstandig is om de plaats waar je bent, je omgeving te relateren aan de emoties die je op dat moment voelt, want emoties beïnvloeden de stem. Ik bedoel niet de emoties die gekozen zijn en bij het repertoire horen, maar de echte emoties die het werk teweegbrengen. Werkomstandigheden zijn niet altijd ideaal. In plaats van je omgeving en andere mensen verantwoordelijk te stellen voor jouw onvrede, is het wijzer om de oplossing voor je ongenoegen in jezelf te zoeken. Het antwoord ligt in jezelf. Ga weg als iets je niet bevalt of stop met werken. De wijze zoekt naar wat in hemzelf zit, de dwaas zoekt daarbuiten. Wij verdoen veel tijd met emoties. Denk positief en zie een dag als een uitdaging om er het allerbeste van te maken. Energie maakt energie. Een stem is iets lijfelijks, iets lichamelijks. Techniek is te leren, en je kunt bewust gekozen emoties door de stem laten klinken. Maar dat èchte emoties op dít moment van invloed zijn en hoe precies en in welke mate, dat weet niemand. Een schitterende zangtechniek kan erg indrukwekkend zijn, maar ik geloof dat een zanger ook als mens het publiek moet kunnen laten voelen hoe leuk het leven is. Iedereen kent dramatiek, maar weinig mensen kunnen lachen. Daarom kies ik voor mijn programma’s uitsluitend “opgeruimde” liedjes. Mensen houden van je om wie je bent, en niet om wat je doet. Ik geloof dat het voor een zanger een verrijking is als er een gewoon, normaal gezinsleven is naast het werk. Leven is een kunst. Het betekent dat alles wat je weet van het vak direct resultaat oplevert, omdat het leven dan gewoon is zoals het is. Keihard en in een enorm tempo. Dan is er geen ruimte is voor grillen, rare verzinsels en verkeerde ideeën over zingen. Er wordt een beroep gedaan op inventiviteit en creativiteit. Als er kinderen zijn is het leven gewoon keihard. Ze zijn een afspiegeling van jou levensstijl, en laten duidelijk en direct merken dat er iets niet klopt als de dingen fout gaan. Ik ben ervan overtuigd dat die impuls de carrière van een artiest alleen maar ten goede komt. Er is nog een andere oorzaak: hormonen hebben een invloed op de ontwikkeling van een stem. Wanneer je die groei niet doormaakt, zul je als artiest heel zeker onvoldoende energie hebben. En de gevolgen daarvan vind je dan terug in de portemonnee.

10.2.3 Filosofie en wetenschap

Ik beweer dat in het theater een artiest een beeld van zichzelf creëert dat er in de werkelijkheid van het dagelijkse leven niet is. De filosoof stelt de vragen. Zoals: “Hoe ziet de werkelijkheid er uit?” en: “Hoe zie ik er in werkelijkheid uit” en: “Hoe klinkt mijn stem in werkelijkheid?” De filosofie wil ons inwijden in een hogere werkelijkheid.
De wetenschapper geeft de antwoorden. De wetenschap maakt de theorie die achter de praktijk, de werkelijkheid aan loopt. De filosoof stelt de vragen over de werkelijkheid; de wetenschapper loopt of rent achter de werkelijkheid aan. Tussen de filosoof en de wetenschap is de werkelijkheid. Praktisch gezien betekent het voor mij, dat ik een hoge graad van bewustzijn heb. Dit betekent dat ik onthouden kan waar ik mijn sleutels heb neergelegd en mijn rijbewijs. Of dat ik in de auto de juiste afslag neem. Vergis je niet, dat is niet eenvoudig! Dan is er in het geval van de zangkunst de keus. In een klassieke ademtechniek gebruik je de hele stem van hoog naar laag en andersom met alle boventonen. Misschien kun je op dit moment voldoende met je stem die je in een bepaalde stijl voor een deel gebruikt, maar als je de kortste weg ergens naar toe neemt kom je op een moment dat je ziet wat je allemaal nog had kunnen doen. Dan zeg je: “O”, dat en dat en dat had er ook nog bij gekund”. Als je de langste weg neemt kom je op een moment dat je werkelijk alles hebt gezien wat binnen je vermogen ligt om te zien, zodat je het verleden achter je kunt laten en vergeten. Dan gaat er een nieuwe deur voor je open: Je wordt oud met een gezonde stem die prettig klinkt voor de luisteraar. Dan kun je zeggen: iedereen mag weten wat ik leer over theater en iedereen mag weten hoe dat kan! De filosofie van mijn zangles is dat je wanneer je ontspannen bent en je je neus, mond en oren open houdt, je kunt luisteren naar een ander mens. Daardoor geef je jezelf rust om te denken voordat je reageert. Zo kun je iets zeggen of zingen waarmee je je leerlingen en je publiek een plezierig moment geeft. Daarbij is het belangrijk dat je alert bent op je taalgebruik. Zangers willen zich zo dolgraag uiten en horen hun eigen stem zo graag dat ze gemakkelijk te snel en te veel praten. Voordat je er erg in hebt praat je je mond voorbij, en stuurt iemand je naar een psycholoog. Pas op dat je geen monoloog houdt tegen iemand, maar een dialoog mét iemand. Dan pas ontstaat er een gesprek en bereik je een ander mens. Het gaat om het leven. Niet om “overleven”.
Dromen komen uit, en nachtmerries ook.